Đình Đông Hải thuộc thôn Đông Hải, phường Ninh Hải, thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa. (Xưa là Thôn Đông, Hà Bạc Thuộc, huyện Quảng Phước, phủ Bình Hòa). Nằm cách thành phố Nha Trang 45 km về hướng bắc.
Di tích khởi dựng khoảng đầu thế kỷ XIX, để thờ Bản Cảnh Thành Hoàng và Thổ Công, Tiền hiền, Hậu hiền, Toàn Sư Công Vũ…
Từ khi được xây dựng trải qua thời gian với sự ảnh hưởng của thiên nhiên, đình Đông Hải bị hư hại nên bà con dân làng đã nhiều lần trùng tu, tôn tạo. Trong đó, có hai đợt trùng tu vào năm 1908 và 1999 các cấu kiện kiến trúc bên trong phần lớn vẫn được giữ nguyên, chỉ thay thế một số cấu kiện bị xuống cấp như thay ngói âm dương bằng ngói móc, nền đất được láng xi măng…
Đình Đông Hải tọa lạc trên một khu đất rộng bằng phẳng, có tổng diện tích 1.351,0m2. Di tích nằm ở phía tây của làng, mặt quay hướng đông, lưng tựa vào núi Dong Bo.
Đình có bố cục như sau: Nghi môn, Án phong, Võ ca, Tiền tế, Chính điện nhà Tây, nhà Đông, nhà khách 1, nhà khách 2, miếu Toàn Sư Công Vũ.
Tiền tế và Chính điện là hai hạng mục kiến trúc quan trọng của ngôi đình. Tiền tế được thiết kế kiểu ba gian. Nền được láng bằng xi măng. Cửa được thiết kế thấp, ngưỡng cửa phía dưới, cánh được làm bằng gỗ theo kiểu cửa xếp. Tiền tế làm theo kiểu nhà tường hồi bít đốc gồm hệ thống tường bao quanh, với chất liệu cơ bản là đá san hô, vữa cùng với hệ thống chịu lực chủ yếu bằng cột, vì kèo, kết hợp với hệ thống hoành, xuyên, rui, mè nâng đỡ mái. Mái được lợp bằng ngói, trên bờ nóc phía chính giữa trang trí đắp nổi “Lưỡng long chầu nguyệt”, hai bên trang trí đắp nổi hình Rồng vân mây cách điệu. Trên các bờ dải có trang trí hình hoa văn cách điệu. Hai bên tường hồi Tiền tế đắp nổi hình hai vị môn thần.
Chính điện được làm nối liền với Tiền tế và có thống chịu lực chủ đạo là bốn cột cái và bốn cột quân; các cột được liên kết với bộ vì bằng các lỗ mộng. Bộ vì, được thiết kế theo kiểu vì bụng lợn truyền thống, điểm gối của bộ vì là đấu vuông thót đáy, bốn mặt của đấu vuông được chạm khắc hình hoa văn cách điệu tinh xảo, các đầu dư được chạm khắc tinh tế hình đầu chim Phượng.
Nội thất Chính điện: phía ngoài cùng là ban thờ Hội đồng được làm bằng gỗ; sau ban thờ Hội đồng là Long đình dùng để đựng sắc. Ở vị trí trung tâm của Chính điện là ban thờ Thần, chính giữa là chữ “Thần”, hai bên ghi đôi câu đối ca ngợi công đức của vị thần được thờ tự, phía trên ban thờ treo bức hoành phi chữ Hán: “Giám Hữu Quang”; hai bên ban thờ Thần là Tả Ban, Hữu Ban; hai bên sát tường hồi là ban thờ Tiền hiền và ban thờ Thổ công.
Hiện nay, đình Đông Hải còn lưu giữ được khá nhiều di vật cổ. Các di vật ở đây khá phong phú về thể loại và chất liệu như: 7 sắc phong các vua triều Nguyễn ban tặng, khám rước sắc, đôi lọng, chiêng, trống, thanh la…Ngoài ra, đình cũng bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể là các nghi thức, nghi lễ cúng, bài văn cúng, bản nhạc cúng…
Hàng năm, để tưởng nhớ công đức của các vị thần, vào ngày 14 tháng 3 Âm lịch nhân dân lại tổ chức lễ hội, ngoài phần lễ còn có phần hội: Hát Bội, đua thuyền, lắc thúng, kéo co để phục vụ bà con nhân dân vui chơi, thưởng thức.
Với những giá trị về lịch sử – văn hóa tiêu biểu, đình Đông Hải được UBND tỉnh Khánh Hòa xếp hạng là di tích cấp tỉnh tại Quyết định số 2640/QĐ – UBND ngày 14 tháng 10 năm 2010.
Nguyễn Chí Khải
Ninh Hải 21/03/2018
